Działania Trybunału w Strasburgu mogą prowadzić do ograniczenia suwerenności państw – analiza Ordo Iuris

Adobe Stock

· W ostatnim czasie mają miejsce kolejne sytuacje, w których Europejski Trybunał Praw Człowieka podejmuje działania wykraczające poza jego uprawnienia wynikające z przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

· Dochodzi m.in. do wydawania prawotwórczych orzeczeń wymuszających instytucjonalizację konkubinatów jednopłciowych.

· ETPC usiłuje m.in. wyprowadzić „prawo do aborcji” czy „prawo do zmiany płci” z zakazu tortur czy też prawa do prywatności.

· Innym przykładem działania ETPC bez wyraźnej podstawy prawnej są tzw. zarządzenia tymczasowe, do których wydawania Trybunał upoważnił sam siebie, kreując stosowną kompetencję w przyjętym przez siebie regulaminie.

· Orzeczenia wydawane przez ETPC mogą przyczynić się do powstania wiążących państwa norm prawa zwyczajowego.

· Instytut Ordo Iuris przygotował analizę granic kompetencji Trybunału w Strasburgu.

PRZECZYTAJ ANALIZĘ - LINK

Europejski Trybunał Praw Człowieka jest organem sądowym Rady Europy, stojącym na straży Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, EKPC). Jest to jeden z najbardziej wpływowych sądów międzynarodowych na świecie. Z pewnością na tle wszystkich międzynarodowych organów ochrony praw człowieka jest to organ najaktywniejszy: wydaje od 800 do nawet 1600 wyroków rocznie, a łącznie w latach 1959-2022 wydał 25 674 wyroków, rozstrzygając ponad milion spraw. Chociaż instytucja ta pomaga w zwalczaniu patologii takich jak przewlekłość postępowania sądowego czy nadużywanie instytucji tymczasowego aresztowania, to niekiedy wykracza ona poza swoje kompetencje określone w Konwencji.

Instytut podkreśla w analizie, że większość kompetencji ETPC wynika z wyraźnych przepisów prawa międzynarodowego, ale Trybunał dąży do poszerzenia swoich uprawnień ponad to, co wypływa wprost z EKPC i jej protokołów. Jeśli Trybunał długo i konsekwentnie uznaje określone działanie za swoją kompetencję, to mimo braku podstaw prawnych może ona nabrać mocy prawnej, stając się elementem prawa zwyczajowego, o ile nie sprzeciwią się temu państwa członkowskie. W prawie międzynarodowym możliwe jest bowiem tworzenie norm prawnych w drodze faktów dokonanych – ugruntowanej praktyki akceptowanej przez społeczność międzynarodową.  

Najważniejszą kompetencją ETPC jest rozpatrywanie skarg na naruszenie praw człowieka zagwarantowanych w Konwencji takich jak prawo do życia, prawo do prywatności czy prawo do wolności. Z omawianą kompetencją wiąże się poważne ryzyko zjawiska prawotwórstwa sądowego, czyli wydania orzeczenia, które wykracza poza interpretację Konwencji i jej protokołów, a stanowi jej uzupełnienie lub modyfikację. Przykładem prawotwórczych orzeczeń ETPC są wyroki ustanawiające obowiązek instytucjonalizacji konkubinatów jednopłciowych przez państwa członkowskie czy nakazujące umożliwienie zmiany płci metrykalnej na życzenie osoby określającej się jako transseksualna. Ordo Iuris wskazuje w analizie, że taka praktyka jest niedopuszczalna.

Inną kompetencją budzącą kontrowersje są tzw. zarządzenia tymczasowe, stanowiące skierowany do państwa będącego stroną postępowania nakaz powstrzymania się od określonych działań lub podjęcia określonych działań do czasu rozpatrzenia skargi przez Trybunał. Żaden przepis EKPC nie przyznaje Trybunałowi takiej kompetencji wprost, a Trybunał przyznał ją sam sobie w przyjętym przez siebie regulaminie.